I
Cũng mùa thu năm ấy, Êvơlin nói rõ với bố mẹ ý định của cô nhất quyết lấy “cậu mù ở ấp bên”. Bà mẹ òa lên khóc. Còn ông già Iatskunski, sau khi cầu nguyện trước ban thờ, tuyên bố ngay là theo ông, việc hôn nhân này đúng là do ý muốn của Thượng đế.
Người ta tổ chức hôn lễ. Với Pie, bắt đầu một cuộc đời tươi trẻ và êm đềm. Tuy nhiên trong cảnh hạnh phúc này, anh vẫn thấy có phần nào lo lắng băn khoăn. Những lúc thanh thản nhất, nụ cười của anh cũng đượm một chút nghi ngờ lo lắng. Hình như chính anh vẫn coi hạnh phúc của mình như một cái gì không hợp pháp; không vững vàng. Nghe nói vợ có mang, anh kinh hãi.
Tuy nhiên, cuộc sống hàng ngày bắt anh cố gắng tập tành nhiều, phải lo lắng cho vợ và đứa con sau này, nên anh không còn tập trung được đầu óc vào những việc phân tích khô khan như trước. Đôi khi, đang lúc lo lắng băn khoăn, chợt đâu tiếng rền rĩ than vãn của lũ người hành khất lại vẳng lên trong đầu óc anh. Anh đi vào trong làng, đến với lão Kăngđiba, có ngôi nhà mới làm ở ngay đầu làng. Lão mù cầm chiếc đàn “côpda” gảy, hoặc cùng Pie trò chuyện hồi lâu. Những ý nghĩ trong đầu Pie trở lại bình tĩnh và những chương trình của anh lại rõ ràng, rành rọt.
Giờ đây, đứng trước ánh sáng, anh không còn bị xúc động mạnh mẽ và tính tình anh trước kia nóng nảy, ngày nay cũng dịu bớt. Những sức mạnh ồn ào của bản chất anh trước kia, nay đã ngủ im lìm, anh cố gắng không đánh thức những sức mạnh ấy lại, không cố sức tập hợp mọi cảm giác hỗn độn làm một. Những kỷ niệm sống và những hy vọng thực tế đã thay thế những suy nghĩ khô cạn. Nhưng biết đâu những phút tâm hồn yên lặng tạm thời này chẳng giúp sức cho các công việc của tiềm thức trong con người anh, và biết đâu nó chẳng giúp cho những cảm giác mơ hồ lẻ tẻ kia tổng hợp lại được dễ dàng hơn. Thường thường, chính trong những lúc mơ màng, đầu óc ta lại tạo nên những ý nghĩ, những hình ảnh một cách dễ dàng mà ví như vào lúc khác, dù có cố gắng đem hết ý thức ra ta cũng không sao tạo nên được.
II
Cũng trong cái gian buồng trước kia Pie ra đời, giờ đây im ắng, chỉ thỉnh thoảng có tiếng oe oe của một đứa bé mới lọt lòng. Đứa bé đã được dăm ngày. Êvơlin cũng mau lại sức. Nhưng trái lại, trong mấy ngày hôm ấy, Pie xem ra đau khổ lắm vì linh tính anh như cảm thấy trước một điều tai họa.
Bác sĩ đến. Ông bế đứa bé, đặt nó ra gần cửa sổ. Ông gạt rất nhanh chiếc rèm che, để một tia nắng lọt vào. Tay cầm chiếc ống thử mắt, ông cúi sát xuống đứa bé. Pie cũng ngồi trong buồng, đầu gục xuống ủ ê, đau khổ, thờ ơ. Như thể anh biết trước kết quả nên anh không để ý đến việc bác sĩ khám xét đứa con. Anh cứ lầm bầm nhắc đi nhắc lại:
- Đành lại mù thôi! Thà nó đừng sinh ra còn hơn.
Viên thầy thuốc trẻ tuổi cứ tiếp tục xem xét kỹ cho đứa bé, không nói năng gì hết. Sau, ông đặt ống thử mắt xuống bàn, bình tĩnh dõng dạc nói:
- Con ngươi co giãn được. Chắc chắn đôi mắt của cháu nom rõ.
Pie rùng mình, vội vã đứng ngay dậy. Thế đủ biết anh nghe rõ từng lời bác sĩ nói, nhưng nhìn vẻ mặt anh, lại cứ như anh không hiểu bác sĩ nói gì. Anh đứng yên, tay run run vịn thềm cửa sổ, mặt tái nhợt, ngẩng lên trần nhà, nét mặt không hề động đậy.
Cho đến lúc ấy, anh bị kích thích khác thường. Anh hình như không còn biết có mình nữa, ấy thế mà các dây thần kinh trong người anh vẫn rung lên và run rẩy vì nóng lòng chờ đợi.
Cái màn đen tối bao phủ anh, anh cảm thấy nó rõ rệt quá. Anh nhận ra nó, cảm thấy nó vờn bên ngoài anh và nó mênh mông vô hạn. Bức màn đen tối ấy đang tiến lại gần anh, anh ôm lấy nó trong óc tưởng tượng như để đọ sức. Anh ngang nhiên đứng chặn nó lại, để che chở cho đứa con nhỏ của anh khỏi sa vào cái biển cả đầy tối tăm mờ mịt ấy.
Suốt trong lúc bác sĩ lặng lẽ sửa soạn khám nghiệm cho đứa bé, tâm trạng anh là như vậy. Từ trước nữa, từ khi đứa bé chưa lọt lòng, anh đã thấy lo ngại. Nhưng cho đến nay, những tia hy vọng mong manh vẫn âm ỉ trong đầu óc anh. Hôm nay nỗi lo lắng kinh hoàng mệt óc đã đến tột độ, tinh thần quá căng thẳng của anh đã thấy bải hoải, tia hy vọng leo lắt trong đáy lòng cũng lụi dần... Đột nhiên câu nói ngắn ngủi “Đôi mắt cháu bé nom rõ...” của bác sĩ làm đảo lộn cả tâm trạng anh. Không còn sợ hãi. Hy vọng đã thành sự thực chắc chắn! Anh sung sướng vô cùng, khác nào một bước ngoặt, một tia sáng từ trong phần tối đêm của linh hồn anh vụt lóe sáng như ánh chớp. Anh thấy hình như câu nói của bác sĩ đã để lại một vạch lửa trong óc anh. Một tia lửa vọt tóe ra từ một góc nào đó trong người làm sáng rực cả cái phần sâu xa huyền bí nhất trong cơ thể anh. Anh rùng mình, toàn thân rung lên như một sợi dây đàn căng thẳng.
Sau tia chớp ấy, anh thấy có biết bao nhiêu những hình ảnh kỳ quái hiện ra trước mắt, đôi mắt đã tắt ngấm ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Anh không hiểu rõ đấy là những tia sáng hay những âm thanh. Đấy có lẽ là những âm thanh nhộn nhịp lên, thành hình và chuyển động như những tia sáng. Những âm thanh ấy lấp lánh lên như vòm trời cao thẳm, nó lăn trên thinh không như mặt trời sáng chói. Nó rì rầm và thì thào như cánh thảo nguyên xanh rì, nó đung đưa như những cành lá dẻ.
Đấy chỉ là lúc thoạt đầu và chỉ có những cảm giác mơ hồ hỗn độn trong lúc ấy là ghi sâu vào trong trí nhớ của anh. Còn ngoài ra, về sau anh quên hết thảy. Nhưng anh cứ khăng khăng một mực là trong lúc ấy, đôi mắt của anh đã có nhìn thấy rõ.
Anh đã nhìn thấy gì, anh nhìn ra sao và có thực anh đã nhìn thấy không, điều đó không ai biết. Nhiều người bảo là nhìn thấy thế nào được, nhưng anh cứ một mực quả quyết là đích thực anh đã nhìn thấy trời, thấy đất, thấy mẹ, thấy vợ anh và cậu Mácxim.
Anh ngồi im không động đậy một lát, mặt ngẩng lên trời, tươi tỉnh. Nom anh kỳ cục quá, ai cũng phải quay lại nhìn và nín lặng. Hình như cái con người đang ngồi giữa buồng kia, không phải là con người mọi người vốn biết từ bao nhiêu năm nay mà đây là một người xa lạ. Anh Pie cũ không còn nữa, giờ đây, có cái gì huyền bí nó bao phủ lấy người anh và đột nhiên biến đổi hẳn anh.
Anh lặng ngồi một mình với cái huyền bí ấy một lúc. Về sau, anh chỉ thấy còn có cái cảm giác khoan khoái và một lòng tin kỳ dị là trong lúc đó đôi mắt của anh đã nom thấy rõ.
Vậy có thể thế được không?
Liệu có thể nào những cảm giác về ánh sáng rất mơ hồ từ trước đến nay vẫn tìm cách đi vào khối óc tối đêm của Pie mỗi lần anh hồi hộp hóng ánh mặt trời, nay trong phút đột nhiên vô cùng xúc động, những cảm giác ấy hiện ra trong óc anh như tấm phim ảnh hiện hình lờ mờ lên chăng?
Đôi mắt mù của anh đã nhìn thấy bầu trời xanh biếc, vầng thái dương chói lòa và dòng sông trong suốt với ngọn đồi trên đó anh đã sống qua bao nhiêu cảm giác say sưa, nơi hồi còn nhỏ, anh đã bao nhiêu lần thổn thức khóc... Nào cái máy xay, nào những đêm trời sao vằng vặc đã mang đến cho anh bao nhiêu đau khổ, nào vầng trăng yên lặng buồn bã. Lại con đường cái, con đường chính xứ, những đoàn xe bò bánh bọc sắt, với những đám đông người quần áo sặc sỡ, anh ngồi giữa gẩy bài hát người mù cho họ nghe... Trong óc anh hiện ra biết bao nhiêu là những hình ảnh quái dị: những ngọn núi, những đám thung lũng xa lạ, những cây cối kỳ dị, ngả nghiêng trên mặt những con sông không quen biết, tất cả cái quang cảnh ấy tắm dưới ánh sáng trong vắt của vầng thái dương, cũng cái vầng thái dương mà biết bao nhiêu thế hệ trước kia vẫn thường ngắm nghía.
Có lẽ tất cả những cái ấy xao động thành những cảm giác vô hình ở trong đáy tâm hồn và theo cậu Mácxim thì chính ở những nơi sâu kín đó, màu sắc và âm thanh biến thành những niềm vui, nỗi buồn, mối hoan hỉ hay những lo âu. Về sau, anh chỉ còn nhớ lại những âm thanh hòa điệu nhịp nhàng nọ đã vẳng lên một lúc trong tâm hồn anh, và trong cái hòa điệu ấy, tất cả mọi ấn tượng trong đời anh, mọi cảm giác về thiên nhiên và cả mối tình yêu thắm thiết của anh, tất cả kết lại làm một.
Nào ai biết được?
Anh chỉ nhớ cái lúc lẽ huyền bí đến với anh và cái lúc nó rời anh. Trong phút ấy, lúc những âm thanh hình ảnh xoắn xuýt lấy nhau hòa lẫn với nhau, vừa kêu rung lên, vừa run rẩy và tắt dần như âm thanh của một sợi dây đàn rung lên rồi tắt dần mất.
Đêm tối và vắng lặng. Trong tối đêm dày đặc, những hình ảnh quái dị mơ hồ còn gắng gượng hiện ra, những hình ảnh không hình thù, không âm thanh màu sắc. Chỉ xa xa, tít tận đâu dưới kia, có tiếng đàn ngân nga trầm bổng, tiếng nghe rõ ràng, trong trẻo, xé tan màn tối mờ đục và rồi cũng lại rơi vào không gian thăm thẳm.
Bây giờ anh nghe những tiếng động bên ngoài cũng lại như thường. Pie như sực tỉnh, nhưng anh vẫn cứ đứng yên, vẻ mặt hớn hở, sung sướng, nắm chặt lấy tay mẹ và tay cậu Mácxim.
Bà Ana lo lắng hỏi:
- Có việc gì thế hở con?
- Không... nhưng hình như con... con đã trông thấy mẹ, thấy tất cả mọi người. Con... con không ngủ phải không mẹ?
Vẫn lo lắng, cảm động, bà Ana hỏi lại:
- Thế bây giờ? Bây giờ con có còn nhớ gì không? Con có thể còn nhớ được gì không?
Pie thở dài, chậm rãi đáp:
- Không, mẹ ạ... Nhưng chả sao, vì tất cả những cái ấy con đã... cho nó... cho cháu bé và cho tất cả nhà rồi...
Anh loạng choạng ngất đi, mặt tái nhợt, nhưng vẫn còn giữ được cái ánh long lanh sung sướng.
Cũng mùa thu năm ấy, Êvơlin nói rõ với bố mẹ ý định của cô nhất quyết lấy “cậu mù ở ấp bên”. Bà mẹ òa lên khóc. Còn ông già Iatskunski, sau khi cầu nguyện trước ban thờ, tuyên bố ngay là theo ông, việc hôn nhân này đúng là do ý muốn của Thượng đế.
Người ta tổ chức hôn lễ. Với Pie, bắt đầu một cuộc đời tươi trẻ và êm đềm. Tuy nhiên trong cảnh hạnh phúc này, anh vẫn thấy có phần nào lo lắng băn khoăn. Những lúc thanh thản nhất, nụ cười của anh cũng đượm một chút nghi ngờ lo lắng. Hình như chính anh vẫn coi hạnh phúc của mình như một cái gì không hợp pháp; không vững vàng. Nghe nói vợ có mang, anh kinh hãi.
Tuy nhiên, cuộc sống hàng ngày bắt anh cố gắng tập tành nhiều, phải lo lắng cho vợ và đứa con sau này, nên anh không còn tập trung được đầu óc vào những việc phân tích khô khan như trước. Đôi khi, đang lúc lo lắng băn khoăn, chợt đâu tiếng rền rĩ than vãn của lũ người hành khất lại vẳng lên trong đầu óc anh. Anh đi vào trong làng, đến với lão Kăngđiba, có ngôi nhà mới làm ở ngay đầu làng. Lão mù cầm chiếc đàn “côpda” gảy, hoặc cùng Pie trò chuyện hồi lâu. Những ý nghĩ trong đầu Pie trở lại bình tĩnh và những chương trình của anh lại rõ ràng, rành rọt.
Giờ đây, đứng trước ánh sáng, anh không còn bị xúc động mạnh mẽ và tính tình anh trước kia nóng nảy, ngày nay cũng dịu bớt. Những sức mạnh ồn ào của bản chất anh trước kia, nay đã ngủ im lìm, anh cố gắng không đánh thức những sức mạnh ấy lại, không cố sức tập hợp mọi cảm giác hỗn độn làm một. Những kỷ niệm sống và những hy vọng thực tế đã thay thế những suy nghĩ khô cạn. Nhưng biết đâu những phút tâm hồn yên lặng tạm thời này chẳng giúp sức cho các công việc của tiềm thức trong con người anh, và biết đâu nó chẳng giúp cho những cảm giác mơ hồ lẻ tẻ kia tổng hợp lại được dễ dàng hơn. Thường thường, chính trong những lúc mơ màng, đầu óc ta lại tạo nên những ý nghĩ, những hình ảnh một cách dễ dàng mà ví như vào lúc khác, dù có cố gắng đem hết ý thức ra ta cũng không sao tạo nên được.
II
Cũng trong cái gian buồng trước kia Pie ra đời, giờ đây im ắng, chỉ thỉnh thoảng có tiếng oe oe của một đứa bé mới lọt lòng. Đứa bé đã được dăm ngày. Êvơlin cũng mau lại sức. Nhưng trái lại, trong mấy ngày hôm ấy, Pie xem ra đau khổ lắm vì linh tính anh như cảm thấy trước một điều tai họa.
Bác sĩ đến. Ông bế đứa bé, đặt nó ra gần cửa sổ. Ông gạt rất nhanh chiếc rèm che, để một tia nắng lọt vào. Tay cầm chiếc ống thử mắt, ông cúi sát xuống đứa bé. Pie cũng ngồi trong buồng, đầu gục xuống ủ ê, đau khổ, thờ ơ. Như thể anh biết trước kết quả nên anh không để ý đến việc bác sĩ khám xét đứa con. Anh cứ lầm bầm nhắc đi nhắc lại:
- Đành lại mù thôi! Thà nó đừng sinh ra còn hơn.
Viên thầy thuốc trẻ tuổi cứ tiếp tục xem xét kỹ cho đứa bé, không nói năng gì hết. Sau, ông đặt ống thử mắt xuống bàn, bình tĩnh dõng dạc nói:
- Con ngươi co giãn được. Chắc chắn đôi mắt của cháu nom rõ.
Pie rùng mình, vội vã đứng ngay dậy. Thế đủ biết anh nghe rõ từng lời bác sĩ nói, nhưng nhìn vẻ mặt anh, lại cứ như anh không hiểu bác sĩ nói gì. Anh đứng yên, tay run run vịn thềm cửa sổ, mặt tái nhợt, ngẩng lên trần nhà, nét mặt không hề động đậy.
Cho đến lúc ấy, anh bị kích thích khác thường. Anh hình như không còn biết có mình nữa, ấy thế mà các dây thần kinh trong người anh vẫn rung lên và run rẩy vì nóng lòng chờ đợi.
Cái màn đen tối bao phủ anh, anh cảm thấy nó rõ rệt quá. Anh nhận ra nó, cảm thấy nó vờn bên ngoài anh và nó mênh mông vô hạn. Bức màn đen tối ấy đang tiến lại gần anh, anh ôm lấy nó trong óc tưởng tượng như để đọ sức. Anh ngang nhiên đứng chặn nó lại, để che chở cho đứa con nhỏ của anh khỏi sa vào cái biển cả đầy tối tăm mờ mịt ấy.
Suốt trong lúc bác sĩ lặng lẽ sửa soạn khám nghiệm cho đứa bé, tâm trạng anh là như vậy. Từ trước nữa, từ khi đứa bé chưa lọt lòng, anh đã thấy lo ngại. Nhưng cho đến nay, những tia hy vọng mong manh vẫn âm ỉ trong đầu óc anh. Hôm nay nỗi lo lắng kinh hoàng mệt óc đã đến tột độ, tinh thần quá căng thẳng của anh đã thấy bải hoải, tia hy vọng leo lắt trong đáy lòng cũng lụi dần... Đột nhiên câu nói ngắn ngủi “Đôi mắt cháu bé nom rõ...” của bác sĩ làm đảo lộn cả tâm trạng anh. Không còn sợ hãi. Hy vọng đã thành sự thực chắc chắn! Anh sung sướng vô cùng, khác nào một bước ngoặt, một tia sáng từ trong phần tối đêm của linh hồn anh vụt lóe sáng như ánh chớp. Anh thấy hình như câu nói của bác sĩ đã để lại một vạch lửa trong óc anh. Một tia lửa vọt tóe ra từ một góc nào đó trong người làm sáng rực cả cái phần sâu xa huyền bí nhất trong cơ thể anh. Anh rùng mình, toàn thân rung lên như một sợi dây đàn căng thẳng.
Sau tia chớp ấy, anh thấy có biết bao nhiêu những hình ảnh kỳ quái hiện ra trước mắt, đôi mắt đã tắt ngấm ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Anh không hiểu rõ đấy là những tia sáng hay những âm thanh. Đấy có lẽ là những âm thanh nhộn nhịp lên, thành hình và chuyển động như những tia sáng. Những âm thanh ấy lấp lánh lên như vòm trời cao thẳm, nó lăn trên thinh không như mặt trời sáng chói. Nó rì rầm và thì thào như cánh thảo nguyên xanh rì, nó đung đưa như những cành lá dẻ.
Đấy chỉ là lúc thoạt đầu và chỉ có những cảm giác mơ hồ hỗn độn trong lúc ấy là ghi sâu vào trong trí nhớ của anh. Còn ngoài ra, về sau anh quên hết thảy. Nhưng anh cứ khăng khăng một mực là trong lúc ấy, đôi mắt của anh đã có nhìn thấy rõ.
Anh đã nhìn thấy gì, anh nhìn ra sao và có thực anh đã nhìn thấy không, điều đó không ai biết. Nhiều người bảo là nhìn thấy thế nào được, nhưng anh cứ một mực quả quyết là đích thực anh đã nhìn thấy trời, thấy đất, thấy mẹ, thấy vợ anh và cậu Mácxim.
Anh ngồi im không động đậy một lát, mặt ngẩng lên trời, tươi tỉnh. Nom anh kỳ cục quá, ai cũng phải quay lại nhìn và nín lặng. Hình như cái con người đang ngồi giữa buồng kia, không phải là con người mọi người vốn biết từ bao nhiêu năm nay mà đây là một người xa lạ. Anh Pie cũ không còn nữa, giờ đây, có cái gì huyền bí nó bao phủ lấy người anh và đột nhiên biến đổi hẳn anh.
Anh lặng ngồi một mình với cái huyền bí ấy một lúc. Về sau, anh chỉ thấy còn có cái cảm giác khoan khoái và một lòng tin kỳ dị là trong lúc đó đôi mắt của anh đã nom thấy rõ.
Vậy có thể thế được không?
Liệu có thể nào những cảm giác về ánh sáng rất mơ hồ từ trước đến nay vẫn tìm cách đi vào khối óc tối đêm của Pie mỗi lần anh hồi hộp hóng ánh mặt trời, nay trong phút đột nhiên vô cùng xúc động, những cảm giác ấy hiện ra trong óc anh như tấm phim ảnh hiện hình lờ mờ lên chăng?
Đôi mắt mù của anh đã nhìn thấy bầu trời xanh biếc, vầng thái dương chói lòa và dòng sông trong suốt với ngọn đồi trên đó anh đã sống qua bao nhiêu cảm giác say sưa, nơi hồi còn nhỏ, anh đã bao nhiêu lần thổn thức khóc... Nào cái máy xay, nào những đêm trời sao vằng vặc đã mang đến cho anh bao nhiêu đau khổ, nào vầng trăng yên lặng buồn bã. Lại con đường cái, con đường chính xứ, những đoàn xe bò bánh bọc sắt, với những đám đông người quần áo sặc sỡ, anh ngồi giữa gẩy bài hát người mù cho họ nghe... Trong óc anh hiện ra biết bao nhiêu là những hình ảnh quái dị: những ngọn núi, những đám thung lũng xa lạ, những cây cối kỳ dị, ngả nghiêng trên mặt những con sông không quen biết, tất cả cái quang cảnh ấy tắm dưới ánh sáng trong vắt của vầng thái dương, cũng cái vầng thái dương mà biết bao nhiêu thế hệ trước kia vẫn thường ngắm nghía.
Có lẽ tất cả những cái ấy xao động thành những cảm giác vô hình ở trong đáy tâm hồn và theo cậu Mácxim thì chính ở những nơi sâu kín đó, màu sắc và âm thanh biến thành những niềm vui, nỗi buồn, mối hoan hỉ hay những lo âu. Về sau, anh chỉ còn nhớ lại những âm thanh hòa điệu nhịp nhàng nọ đã vẳng lên một lúc trong tâm hồn anh, và trong cái hòa điệu ấy, tất cả mọi ấn tượng trong đời anh, mọi cảm giác về thiên nhiên và cả mối tình yêu thắm thiết của anh, tất cả kết lại làm một.
Nào ai biết được?
Anh chỉ nhớ cái lúc lẽ huyền bí đến với anh và cái lúc nó rời anh. Trong phút ấy, lúc những âm thanh hình ảnh xoắn xuýt lấy nhau hòa lẫn với nhau, vừa kêu rung lên, vừa run rẩy và tắt dần như âm thanh của một sợi dây đàn rung lên rồi tắt dần mất.
Đêm tối và vắng lặng. Trong tối đêm dày đặc, những hình ảnh quái dị mơ hồ còn gắng gượng hiện ra, những hình ảnh không hình thù, không âm thanh màu sắc. Chỉ xa xa, tít tận đâu dưới kia, có tiếng đàn ngân nga trầm bổng, tiếng nghe rõ ràng, trong trẻo, xé tan màn tối mờ đục và rồi cũng lại rơi vào không gian thăm thẳm.
Bây giờ anh nghe những tiếng động bên ngoài cũng lại như thường. Pie như sực tỉnh, nhưng anh vẫn cứ đứng yên, vẻ mặt hớn hở, sung sướng, nắm chặt lấy tay mẹ và tay cậu Mácxim.
Bà Ana lo lắng hỏi:
- Có việc gì thế hở con?
- Không... nhưng hình như con... con đã trông thấy mẹ, thấy tất cả mọi người. Con... con không ngủ phải không mẹ?
Vẫn lo lắng, cảm động, bà Ana hỏi lại:
- Thế bây giờ? Bây giờ con có còn nhớ gì không? Con có thể còn nhớ được gì không?
Pie thở dài, chậm rãi đáp:
- Không, mẹ ạ... Nhưng chả sao, vì tất cả những cái ấy con đã... cho nó... cho cháu bé và cho tất cả nhà rồi...
Anh loạng choạng ngất đi, mặt tái nhợt, nhưng vẫn còn giữ được cái ánh long lanh sung sướng.